Sherqiturkistan Birliki Teshkilati Jumhuriyet Bayrimi Munasiwiti Bilen Muhakime Yighini Uyushturdi

Sherqitürkistan Birliki teshkilati qurulghandin béri her yili bir qétim, xelqimiz iptixarliq ichide yad itip kéliwatqan jumhuriyet bayrimini xatirlep kelgenidi.Bu yil 11-ayning 13-küni (Shenbe) mu Gérmaniyening Frankfurt Sheheride ejdatlirimizdin miras qalghan shekilde, Dölet qurulghan künlerni Jumhuriyet bayrimi süpitide xatirlep, uning sheripige muhakime yighini uyushturdi.Yighin üch bölekke bölüngen halda élip bérildi.


Yighin riyasetchisi yighinning ochuq ikenlikini elan qildi.Gollandiyedin kélip bu yighingha qatnashqan dangliq diniy zat Isa Qarim yighin béshida ikki jumhuriyet dewridiki shéhitlirimizing rohigha atap we yighinning xeyirlik bolishigha tilekdashliq bildürüp, quraniy kerim tilawet qildi.


Quraniy kerim tilawitidin kéyin yighin qatnashquchilliri merhum inqilapchi, ot yürek shair we kompazitor Korash Küresn ependi teripidin ijat qilinip, xelqimiz teripidin alqishlinip kéliniwatqan Sherqitürkistan Jumhuriyitining istiqlal marshini süküt ichide anglidi we Jumhuriyet bayriqigha ihtiram bildürdi.

Yighinning birinchi qismi tonushturush we bashlinish bolup bu qisimda:

Sherqitürkistan Birliki teshkilatining nöwettiki reyisi Osmanjan Tursun bu yighinning ehmiyiti heqqide muhim söz qildi, U bu yighinning échilish munasiwiti bilen Dunya Uyghur Qurultiyining Reyisi möhtirem Rabiye Qadir xanim, Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti Sürgündiki Hökümitining Jumhur Reyisi Möhtirem Ahmet Igemberdi ependi qatarliqlarning, bu yighinni tebriklep yollighan téligrammisining qisqiche mezmunini we Finlandiye, Shiwitsiye, Norwégiye, Austriye, Bilgiye, Türkiye qatarliq döletlerdiki bu yighingha qatnashmaqchi bolup, her türlük seweplerdin kélelmey qalghan qérindashlarning tilek we salamlirini köpchilikke uqturup ötti.

Teshkilat reyisi Osmanjan Tursun yene ikki jumhuriyitimizning tarixhi, jumhuriyet qurulush dewridiki Sherqiy Türkistanning omumiy weziyiti, milliy dawayimizning bügünki teqdiri heqqide, bolupmu Xitay tajawuzchillirining milliy zulumi we bu qétimqi yighinning echilish sewepliri qatarliq meseliler heqqide etrapliq toxtaldi.

Bu yighingha Sherqiy Türkistan Birliki Teshkilatining muhim ezaliri qatnashqandin bashqa, Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti Sürgündiki Hökümiti Medeniyet ménistirlikining mesuli, Sherqiy Türkistan Birliki Teshkilatining qurghuchisi Korash Atahan, Dunya Uyghur Qurultiyi Diniy Ishlar Kommétitining mesuli Turghunjan Alawudun, Gollandiye Sherqiy Türkistan Uyghur Birlikining qurghuchilliridin diniy zat, jamaet erbabi Isa Qarim, siyasiy paaliyetchi Sadiqjan Seley we Fransiyede istiqamet qiliwatqan Uyghur jamaitining wekili Qurbanjan qatarliqlarmu teklip bilen qatnashti.

Yighinning ikkinchi qismi muhakime qismi bolup, bu qismida:

Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti Sürgündiki Hökümiti Kultur Ministirlikining mesuli, Uyghur ziyalisi Korash Atahan „Sherqiy Türkistanda Dölet Qurush Idiali“ dégen témida muhakime élip bardi. U Sherqiy Türkistan dégen kelime qeyerdin kelgen, uning qandaq menilliri bar, tarixta bu tupraqlarda kimler yashighan, qandaq döletler qurulghan, kéyinki ikki jumhuriyitimiz we nöwettiki sürgündiki hökümitimizning teqdiridiki oxshashliqlar, Sherqiy Türkistan jumhuriyitining qurulushidiki tarixiy arqa kürinish we ularning Uyghuristan (Qeshqeriye)döliti bilen bolghan meniwiy, étnik, siyasiy munasiwetliri, bügünki dawayimizda közge cheliqiwatqan Musteqilliqmu, Aptonomiyemu we Demokratiyemu meseliliri qatarliq témilarda bir saet etrapida etrapliq mulahize élip bardi.


Uningdin kéyin Gollandiyedin kelgen diniy zat , siyasiy paaliyetchi Isa Qarim „Qandaq Qilghanda Dawayimizning Tereqqiyatini Ilgiri Sürgili Bolidu“ dégen meselide pikir bayan qildi. U asasliqi xelqimizning diniy, milliy hésiyati bilen oynushishning yaxshi aqiwet keltürmeydighanliqini tekitlidi. U yene yoqarqi mesile toghra bir terep qilinmisa, qilghan ishlirimizning netijisi bolmaydighanliqini, bu meselide siyasiy paaliyetchilerni terbiyelesh meselisining intayin muhim ikenlikini otturgha qoydi.

U yene Islamni kemsitishni tashlayli, biz teqwadar insanlarni izdep baqayli, sözliship baqayli, ular nime deydu, dédi. Biz dinimiz kamsitildi deduq, dinimizgha qanchilik, tilimiz kemsitildi diduq tilimiz üchün nime ish qiliduq. Wetenning bir mangdam yéri bésiwélindi dégenlik numusimizning depsende qilinghanliqi.Uni azat qilish namazdek periz.Bu bizdek teqwadar insanlarning qolidin kélidu, dégendek pikirlerde boldi.

Uningdin kéyin Gollandiye Sherqiy Türkistan Uyghur birlikining muawin reyisi Sadiqjan Seley „Milliy dawayimizda diniy zatlar bilen ziyalilarning we siyasetchilerning munasiwiti“ dégen timida muhakime élip bardi. U muhakimiside dawayimiz terkiwidiki siyasetchilerning exlaqiy-pezilitining zeyip bolishi diniy itiqadining sus bolishidin boliwatidu. Diniy itiqat insanning meniwiytini pakizleydighan, milliy xaraktirini küchlendüridighan, iradisini chingitidighan amil.Itiqatning sus bolishi waqti kelgende qanche 10 yilliq ishni yoqqa chiqiridu.Ishlirimizning yaxshi bolmasliqi, wetenning mustemlikide qelishida dinning emes, insanning xataliqi bar, dégenlerni ilgiri sürdi.

U muhakimiside yene teshkilat bashqurushta itiqat meselisi intayin muhim, itiqatliq kishi aldirap semimiyetsizlik qilmaydu, wedige xilapliq qilmaydu, rastchil kélidu.Bu digenlikim bashqilarni kemsitkenlik emes elbette, dédi.

Sadiqjan Seley yene sözde turush, wedisige wapa qilish, waqitqa emel qilishmu melum bir shexis we organning sapasini belgüleydu. Siyasetni din üchün xizmet qildurush kérek, siyasetni dindin ayrish digenlik Sherqiy Türkistandek bir rayonda yashighan xelqlerning milliy herkitige mas kelmeydu.Eslide din milliy herkitimizni, milliy herkitimiz dinni chetke qaqmaydu, dédi.

Uningdin kéyin Sadiqjan Seley yene milliy dawayimizdiki diniy zatlar bilen teshkilatlarning, teshkilatchilar bilen xelqning ottursidiki munasiwetning buzulup kétishi qatarliq meseliler üstide toxtaldi.U hazirqi ehwalda siyasiyonlar diniy zatlar bilen, diniy zatlar ziyalilar bilen kélishelmeydighan hadise kélip chiqiwatidu.Siyasiy yitekchillirimizning arqisida Diniy zatlar bolishi, siyasiyonlar diniy zatlarning rolidin janliq paydilinishi kérek.Xitaylar xelqimizni qanchige parchiliwetkini az dep, bizni qarmu qarshi qutuplargha ayrish üchün trishsa yaxshi bolmaydu.Bügün Xitaylar dinimizgha chish tirniqighiche zerbe beriwatidu.Bizge adem kérek ewlat kérek.Ewlatlirimizni terbiyelesh hoquqini xitaylargha tashlap bersek bolmaydu.Milliy dawayimizni küchlendürüshte imkanlirimiz az, emma iradimiz ching. Biz japa chekken we itiqatliq millet, qiyinchiliqni yéngishta herqandaq millettin qélishmaymiz.Yaxshi ishni pilanlighanlar yalghuz emes, ularning arqida Alla bar dégendek bayanlarda boldi.

Fransiyedin kelgen Qurbanjan milliy dawayimiz heqqide özining pikirini bayan qildi.U bizni hichqandaq bir dölet azat qilip bermeydu, uni mana biz özimiz azat qilishimiz kérek.Melum bir qélipqa chüshüwélip, xelqimizning öle tirilishi bilen kari bolmay yashash, namayish qilish, yighin echish, wereqe tarqitish, gheripke eriz qilish bilen weten azat bolmaydu, dédi.

U yene millitimni tonutimen digen gepni oylap éytish kérek, Uyghurni, Sherqiy Türkistanni dunya eslide tonuyti, biz özimizni tonushturimen dép, yene bir qétim untuldurduq.Buninggha dawa élip bérishtiki janliq we emeliyetke uyghun bolmighan yolimiz asasiy sewep boldi, dédi.

Uningdin kéyin teshkilatning muawin reyisi Abdureyimjan Abdureshid Sherqitürkistanliqlarning muhajiret tarixi heqqde toxtaldi.Uyghuristan (Qeshqeriye) döliti, Ili Sultanliqi, birinchi, ikkinchi Jumhuriyetning meghlubiyitidin keyinki soruqchiliqlar, 1962-yillardiki köch qatarliqlar we tejribe sawaqlar heqqide etrapliq, qayil qilarliq bayanlarda boldi.

U yene milliy lédirlirimizdin Ahmet Igemberdi ependi, Rabiye Qadir xanim qatarliqlar heqqide ijabiy pikirlerde boldi we DUQ reyisi Rabiye Xanimning ishligen xizmetlirige alihiyde yoquri baha berdi.

U yene „Sherqiy Türkistan 5-Iyul Xeliq Inqilawiy Herkiti“ heqqide toxtaldi. It-Möshüklernimu qoghdaydighan Gheripliklerning „Sherqiy Türkistan 5-Iyul Ürümchi qetliami“ we kéyinki qanliq basturushlarda, Uyghurlar heqqide yiterlik derijide ijabiy inkas qayturmighanliqini tilgha aldi. Abdureyimjan Abdureshid yene kilassik dawa usulini bundin kéyin anche kargha kelmeydu, dep éytti.


U „Weten siritidikiler wetenni azat qilidu“ dep, weten ichidikiler „weten siritidiker wetenni azat qilidu“ dep ötken xeliqning axiri weten ichidikilerningmu, siritidikilerningmu yalghuz wetwnni azat qilalmaydighanliqini hés qilghandin kéyin emdi Nime qilish kérek? Dégen sualgha duch kelgenlikini éytti.U yene Xelqimiz heqiqiy bir shekilde teshkilatlinish meseliside qiyinchiliqlargha duch keldi, bu mesililer yaxshi bir terep qilinmay turup, bundin kéyinki ishlarni utuqluq élip baralmaymiz, dédi. U yene zamaniwiy dawa igillirini yitishtürüp chiqishimiz kérek, Tibetning qanche ming eskiri bar, emma Autonomiye telep qilipmu alalmaywatidu. Undaqta biz qandaq qilishimiz kérek.Sherqiytürkistan Birliki Teshkilati qandaq qilish kérek? Dégendek suallargha jawap sheklidiki bayanlarda boldi.


Yighinning üchünchi qismi munazire qismi bolup, bu qismida:

Yighin qatnashquchilliri yoqarda élip bérilghan muhakimiler we milliy dawayimizni küchlendürüsh heqqide erkin bes munazire élip bardi.Munazire jeryanida Sherqitürkistan Birliki teshkilatining qurulush jeryani bir qétim eslep ötüldi.Undin bashqa yene dawayimizdiki musteqilliq, aptonomiye, démokratiye meselilerde Rabiye ana we dawa wekilliri arisida bolghan söhbetler heqqide sözlendi.Undin bashqa yene Sherqiy Türkistan Birliki Teshkilatining musteqilliqni telep qilidighan teshkilat bolup qandaq qurulghanliqi heqqide ayrim söhbetler bolup ötti.Yighin qatnashquchilliri omumen, biz bir siyasiy teshkilat, igilik hoquq we milliy musteqilliqimizni ochuq-ashkare telep qilidighan teshkilat, démokratiye, insanheqliri, kishlik hoquq meseliside özimizge uyghun bolghan tüp pirinsiplar asasida paaliyet élip barimiz, déyishti.


Yighingha bashtin-axir Sherqiy Türkistan Birliki Teshkilatning Ijrahiyye Kommétitining reyisi Alimjan Memet riyasetchilik qildi.Yighin axirida teshkilatimizning meniwiy yétekchisi, hörmetke sazawer diniy zat Isa Qarim milliy dawayimiz we teshkilatimizning güllep yashnishi üchün köpchilik bilen birlikte dua qildi.

Yighin ittipaqliq, birlik we qérindashliq atmospurasi iche échidi,10 saetke yéqin dawamlashti, ettigen saet 11:00 de bashlinip kech saet 21:00 de ghelbilik axirlashti.

Sherqitürkistan Kultur Merkizi


14-Noyabir 2010 Gérmaniye/Frankfurt